En büyük bir düşmanıyla bir nevi kardeşliği vardır. Kâfirin ruhunda hırs, adavet olduğu gibi, nefsini iltizam ve nefsine itimadı vardır. Bu sırra binaendir ki, dünya hayatında bazen galebe kâfirlerde olur. Ve keza, kâfir, dünyada hasenatının mükâfatını filcümle görür. Mü’min ise, seyyiatının cezasını görür.

   Bunun için; “dünya, kâfire cennet (yani ahirete nisbeten), mü’mine cehennemdir (yani saadet-i ebediyesine nisbetendir. Yoksa, dünyada dahi mü’min yüz derece ziyade mesuttur,)” denilmiştir.

   Ve keza, iman insanı ebediyete, Cennete lâyık bir cevhere kalbeder. Küfür ise ruhu, kalbi söndürür, zulmetler içinde bırakır. Çünkü iman, kabuğunun içerisindeki lübbü gösterir. Küfür ise lüb ile kabuğu tefrik etmez, kabuğu aynen lüb bilir ve insanı cevherlik derecesinden kömür derecesine indirir.

Nokta

   Arkadaş! Kalb ile ruhun hastalığı nisbetinde felsefe ilimlerine meyil ve muhabbet ziyade olur. O hastalık marazı da ulûm-u akliyeye tevaggul etmek nisbetindedir. Demek manevi olan hastalıklar, insanları aklî ilimlere teşvik ve sevkeder. Ve akliyat ile iştigal eden, emraz-ı kalbiyeye mübtelâ olur!

   Ve keza, dünyanın iki yüzünü gördüm:

   Bir yüzü: Az çok zâhiri bir ünsiyet, bir güzelliği varsa da, bâtını ve içi daimî bir vahşet ile doludur.

   İkinci yüzü: Filcümle zâhiren vahşetli ise de, bâtınen daimî bir ünsiyetle doludur. Kur’an-ı Azîmüşşan nazarları ahiret ile muttasıl olan ikinci veche tevcih eder. Birinci vecih ise ahiretin zıddı olup ademle muttasıldır.

   Ve keza, mümkinatın da iki vechi vardır:

   Birisi: Enaniyet ile vücuttur. Bu ise ademe gider ve ademe kalbolur.

   İkincisi: Enaniyetin terkiyle ademdir. Bu ise Vacibü’l-Vücuda bakar, bir vücud kazanır. Binaenaleyh vücud istersen, mün’adim ol ki vücudu bulasın!