mümkinatın bütün kemalâtı, Onun nur-u kemalinin cilvelerine birer gölgedir. Öyle ise, Cenab-ı Hak zatında, sıfatında, ef’alinde kâmil-i mutlaktır.

   Ve keza, her şeyin bâtını zâhirinden daha lâtif, daha şeffaftır. Bu ise, Sâniin o şeyden hariç ve baid olmamasına delâlet eder. O şeyin sair eşya ile nizam ve muvazenesinin Sânii tarafından temin edildiği cihetle de, Sâniin o şeyde dahil olmamasını iktiza eder. Öyle ise, bir masnuun zatına bakılırsa Sâniin ilim ve hikmeti görünür. Gayrısı ile birlikte bakılırsa Sâniin fevka’l-küll bir sem’ ve basara malik olduğu görünür. Bu hakikatten anlaşıldı ki: Sâni-i âlem, âlemde dahil olmadığı gibi âlemden hariç de değildir. İlmi ve kudreti ile her şeyin içinde olduğu gibi, her şeyin fevkindedir. Bir şeyi gördüğü gibi, bütün eşyayı da beraber görür.

   Bu hakikatler, kavs-i kuzeh renkleri gibi macun, bir takım nuranî ayetlerdir. Kâinat, bütün evsaf-ı kemaliye ile muttasıf bir Hâlikın vücub-u vücud ve vahdetine delâlet ve şehadet eder. Evet, kâinat o Hâlikın nurunun gölgesi, esmasının tecelliyatı, ef’alinin âsarıdır.

   Arkadaş! Kâinatın, şu geçen hakikatların lisanıyla söylediği  اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ  delâiliyle  لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللّٰهِ  ’ı ispat eder. Ve keza  فَاعْلَمْ اَنَّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّٰهُ  hakikatı  مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ  ’ı istilzam ediyor.  مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ  da imanın beş rüknünü tazammun ettiği gibi, sıfat-ı rububiyete de mazhar ve mir’attır. Bu sırra binaendir ki,  مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ  imanın mizan ve terazisinde  اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ  ile karin ve muvazi olmuştur.