اَلاَ بِذِكْرِ اللّٰهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ  *  فَفِرّوُا اِلَى اللّٰهِ  

   İşte, kâinat şu hakikatın lisanıyla,  اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ  ’yu söylüyor.

   Ve keza, esbab-ı zâhiriye pek basit, mahdut, fakir, camid, şuursuz, iradesiz ve kanunlar kısmı da itibarî, mevhum şeylerdir. Müsebbebatta bulunan harika nakışlar, ziynetler, garip ve acip sanatların o gibi kıymetsiz esbab ile kat’iyen münasebetleri yoktur. Binaenaleyh, meselâ, bedenin hüceyratındaki nizamlı, intizamlı teşekkülâtı ekmek yemesine; ve kuvve-i hafızada yazılan gayr-i mahdut muntazam nakışları kulaktaki ve baştaki telafife; ve konuşmakta, tefekkürde, harflerin teşekkülâtına ve suver-i zihniyenin husulüne lisan ve zihnin hareketleri gibi esbaba isnatları ahmakçasına bir hükümdür. Ancak o gibi müsebbebat gayr-i mütenahi bir kudret ile bir ilim ve bir iradeyi iktiza ediyorlar. Bu hakikate binaen sabittir ki, kevn ve vücutta müessir-i hakiki ancak kudreti gayr-i mütenahi bir Hâlik-ı Kadîrdir, esbab ise bahanelerdir, vesait de perdelerdir. Havas ve hasiyetler dahi, kudretin tecelliyatına ve lem’alarına isim ve ünvanlardır.

   Hem kanunlar ve nevamis denilen şeyler, ancak ilim ile irade ve emrin envaa olan tecellilerinin isimleridir. Evet, kanun emirdendir, namus iradedendir. İşte, kâinat müsebbebatın lisanıyla  اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ  ile Hâlik-ı Hakikiyi ilân ediyor.

   Ve keza, kâinat sahifesinde pek büyük bir itina ve ihtimam ile harika bir tarzda yazılan nakışlar, münferiden ve müçtemian, gayr-i mütenahi bir kudreti iktiza ettiklerinden, kâinat da bir Vacibü’l-Vücud, bir Hâlik-ı Kadîrin vücuduna bizzarure delâlet eder ki, o Hâlikın tesir-i kudretine nihayet olmadığından, şeriklerden bilbedahe müstağnidir, şerike ihtiyacı yoktur.

   Maahaza, şerik hadd-i zatında mümtenidir. Bir ferdinin vücudu mümkin değildir. Çünkü, kudret-i kâmilenin tesiri gayr-i mütenahidir.