cüz’î gayr-ı sabit bu semereler arasında münasebet yoktur. Ancak bu cüz’î semereler, bir takım misâl ve numunelerdir ki, bunların suret ve neticelerine o mecma-i kebirde muameleler tatbik ve icra edilsin.

   Demek bu fani şeylerin suretleri o âlemde bakî semereleri meyve verecektir.

   Ve keza görüyoruz ki: Sâni-i Sermedî, Sultan-ı Ebedî şu inhidama meyyal menzillerde ve zevale mahkûm meydanlarda öyle bir hikmet-i bâhirenin ve bir inayet-i zâhirenin ve bir adalet-i âliyenin ve bir merhamet-i camianın âsarını izhar ediyor ki, kalbi paslanmamış, gözü kör olmamış bir insan, aynelyakîn ile anlar ki, o hikmetten daha ekmel bir hikmet olamaz. Ve o âsarı görünen inayetten daha ecmel bir inayet kabil değil. Ve o emaratı görünen adaletten daha ecell bir adalet yoktur. Ve o semeratı görünen merhametten daha eşmel bir merhamet tasavvur edilemez. Öyle ise, o Sultanın memleketinde daimî mekanlar, sabit meskenler, daimî ve mukim sâkinler bulunmazsa, şu görünen hikmet, inayet, merhamet ve adaletin kalb ve fikir sahiplerince inkârları lâzım gelir. Ve aynı zamanda o ef’al-i hakîme sahibinin, –hâşa!– sefih, zalim olmasını istilzam eder. Bu ise, hakikatı zıddına kalbeden bir muhaldir.

   Ey sözlerimi dinleyen arkadaş! Haşrin vücuduna ve vukuuna dair delillerin şu zikredilen kısma, emarelere münhasır olduğunu zannetme. Kur’an-ı Kerîmin gösterdiği gayr-i mütenahi emarelerden istihrac edilen hakikat şudur ki: Hâlikımız, şu muvakkat dünya meşherlerinden, daimî olan rububiyetinin sabit karargâhına bizleri nakledecektir. Ve bu seyyal memleketi sermedî bir memlekete tebdil edecektir. Ve yine zannetme ki, haşir ve ahireti iktiza eden, esma-i hüsnadan yalnız Hakîm, Kerîm, Rahîm, Adil, Hafîz isimleridir. Belki, kâinatın tedbiriyle alâkadar olan her bir isim, ahiret ve haşri iktiza eder.

   Hülâsa: Haşir meselesi öyle bir hakikattir ki celâliyle, cemâliyle, esmasıyla Hâlik-ı Zîşan, bütün kütüb-ü semaviye ile enbiya ve evliya ve asfiyanın