Dördüncü Nokta: Bilirsiniz ki, Kur’an, bu metin din-i azimin esasatını ve İslâmiyetin erkânını tesis ettiği gibi, içtimaat-ı beşeriyeyi tebdil eden bir kitaptır. Malumdur ki, müessis olan zat, vazettiği esasları güzelce yerleştirmek için tekrarlara çok ihtiyacı olur. Evet, tekrar edilen şey sabit kalır, takarrür eder, unutulmaz.

   Ve keza, Kur’an, beşerin muhtelif tabakalarından kaalî ve hâlî yapılan suallere lâzım olan cevapları veren umumî bir mürşid-i mucîbtir. Malûm ya, sual tekerrür ederse cevap da tekerrür eder.

   Beşinci Nokta: Bilirsiniz ki, Kur’an, pek büyük meselelerden bahseder. Ve kalbleri iman ve tasdike davet eder. Ve çok ince hakikatlerden bahis açar. Akılları, marifete, dikkate tahrik eder. Binaenaleyh o mesailin, o ince hakaikin kalblerde, efkârda tesbit ve takriri için suver-i muhtelifede türlü türlü üslûplarla tekrara ihtiyaç vardır.

   Altıncı Nokta: Bilirsiniz ki, her ayet için bir zâhir var, bir bâtın var; bir had var, bir muttala’ var. Ve her bir kıssa için çok vecihler, hükümler, faideler, maksatlar vardır. Binaenaleyh, muayyen bir ayet her yerde öbür münasip bir vecih için, bir faide için zikredilebilir. Bu itibarla, zâhiren tekrar görünse bile hakikatte tekrar değildir.

DÖRDÜNCÜ KATRE

   Kur’an’ın felsefî mesail-i kevniyenin bir kısmında ihmal ile, bir kısmında ibham ile, öteki kısmında icmal ile işaret ettiği derece-i i’cazı Altı Nükte zımnında izah ediyoruz.

Birinci Nükte: Sual: “Ne için, Kur’an da hikmet ve felsefe gibi kâinattan bahsetmiyor?”

   Cevap: Felsefe hakikatten udûl etmiş, kâinata mana-yı ismiyle bakarak, kâinatı kâinat hesabına istihdam ediyor. Kur’an ise, Hak’tan hak ile nazil olmuş, hakikate gidiyor. Mevcudata mana-yı harfiyle bakarak Hâlikının hesabına istihdam ediyor.