بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم

                                                                    وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ ❊ وَ طُورِ سِينِينَ  ilâ âhiris’s-sure.

   İ‘lem eyyühe’l-aziz! Her bir masnuda tahakkuk eden kemal-i sanat, Sâniin her mekânda ve her masnuun yanında bulunmasına delâlet ettiği gibi; hiçbir mekânda ve hiçbir masnuun yanında bulunmamasına da delâlet eder.

   Ve keza, insan, her bir şeye muhtaç olduğu cihetle her şeyin melekûtu elinde ve her şeyin hazinesi yanında olan Zat-ı Akdesden maada kimseye ibadet edemez.

   Ve keza insan, vücud, icad, hayır, ef’al cihetiyle pek küçük, nakıs olmakla karıncadan, arıdan edna, örümcekten daha zaiftir. Fakat adem, tahrip, şer, infial cihetiyle semavat, arz, cibalden daha büyüktür. Meselâ: Hasenat yaptığı zaman, habbe habbe yapar. Seyyiat yaparsa kubbe kubbe yapar. Evet, meselâ küfür seyyiesi bütün mevcudatı tahkir eder, kıymetten düşürür.

   Ve keza, insanın bir cihetle kıl kadar bir ihtiyarı, zerre kadar bir iktidarı, şua kadar bir hayatı, dakika kadar bir ömrü, cüz’î bir cüz kadar mevcudiyeti varsa da, diğer cihetle hadsiz bir acz ve fakrı da vardır. Kadîr-i Mutlak ve Ganiy-yi Mutlakın tecelliyatına geniş bir ma’kes olur.

   Ve keza, insan hayat-ı dünyeviye cihetiyle bir çekirdek olup, pek büyük semere ve sünbüller vermek için kendisine tevdi edilen cihazatı, bazı maddeleri elde etmek için tavuk gibi toprakları, gübreleri, necisleri eşmeye sarfeder, faidesiz tefessüh eder. Ve hayat-ı maneviye cihetiyle emelleri ebede kadar uzanan bir şecere-i bakiyedir.

   Ve keza, insan fiil ve sa’yi cihetiyle zaif bir hayvan olup daire-i sa’yi pek dardır. İnfial, sual, dua cihetiyle Rahman-ı Rahîmin aziz bir misafiridir. Dairesi hayal kadar geniştir.