bütün matûmat ita edilmiş gibi telâkki ediliyor; hayatın itasıyla da, âlem-i şehadet müştemil bulunduğu nimetler ile beraber ita edilmiş gibi telâkki ediliyor.
Ve keza, nefs-i insaninin itasıyla, bu mide için mülk ve melekût âlemleri nimetler sofrası gibi kılınmıştır. Kezalik imanın itasıyla, mezkûr sofralar ile beraber, esma-i hüsnada iddihar edilen defineleri de sofra olarak verilmiş oluyor. Bu gibi ücretleri peşin aldıktan sonra, devam ile hizmete mülâzım olmak lâzımdır. Hizmet ve amelden sonra verilen nimetler mahza Onun fazlındandır.
İ’lem eyyühe’l-aziz! Envaın efradında, bilhassa haşerat ve hevam kısmında görünen fevkalâde çoklukta müşahede edilen, harikulâde gayr-i mütenahî bir cûd u sehavet vardır. Kemal-i ittikan ve intizam ile bütün envada bulunan şu kesret-i efrad, tecelliyat-ı ilâhiyenin gayr-i mütenahî olduğuna ve Cenab-ı Hakkın mahiyeti her şeye mübayin olduğuna ve bütün eşya Onun kudretine nisbeten mütesavi olduğuna sarahaten delâlet eder.
Evet bu cûd-u icad Sâniin vücubundandır. Nev’ide celâlîdir, ferdde cemalîdir.
İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanın yaptığı sanatların suhulet ve suubet dereceleri, onun ilim ve cehliyle ölçülür. Ne kadar sanatlarda, bilhassa ince ve lâtif cihazatta ilmî mahareti çok olursa, o nisbette kolay olur. Cehli nisbetinde de zahmet olur. Binaenaleyh, eşyanın hilkatinde görünen sürat-i mutlaka ile vüs’at-i mutlaka içinde suhulet-i mutlaka, Sâniin ilmine nihayet olmadığına hads-i kat’î ile delâlet eder.
