Bürhan, ancak onu görmek için bir menfezdir. Veya bir süpürge gibi, o neticeye konan vehimleri süpürür. Maahaza bürhan bir değildir, bin değildir, zerrat-ı âlem adedince bürhanlar vardır.

   Fesübhanallah! Mülk ile melekût arasındaki hicab ne kadar incedir, aralarındaki mesafe ne kadar büyüktür. Dünya ile ahiret arasındaki yol ne kadar kısa ve ne kadar uzundur. İlim ile cehil arasındaki hicab ne kadar lâtif ve ne kadar kalındır. İman ile küfür arasındaki berzah ne kadar şeffaf ve ne kadar kesiftir. İbadetle masiyet arasındaki mesafe ne kadar kısadır. Halbuki araları Cennet ile nâr’ın araları kadardır. Hayat ne kadar kısa, emel ne kadar uzundur. Evet, hâl ile mazi arasında öyle ince bir perde vardır ki, ruhun mazi cihetine geçmesine mâni değildir. Cesede nisbeten bitmez bir mesafedir.

   Kezalik, mülk ile melekût, dünya ile ahiret arasında ehl-i kalb için şeffaf, ehl-i heva için kesif, ince bir perde vardır. Kezalik, gece ile gündüz arasında lâtif bir perde var ki, gözün kapanmasıyla gece olup, açılmasıyla gündüz olduğu gibi; nefsin âlem-i maneviyata gözü kapanırsa ebedî bir gece içinde kalır, gözü maneviyata açılırsa neharı inkişaf eder.

   Kezalik, Allah’ın hesabına kâinata bakan adam her ne müşahede ederse ilimdir. Eğer gafletle esbab hesabına bakarsa, ilim zannettiği şey de cehl olur.

   Kezalik, iman ve tevhid ile bakan, âlemi nurlu görür ve illâ âlemi zulümat içerisinde görecektir.

   Kezalik, ef’al-i beşer için iki cihet vardır. Eğer niyet ile Allah’ın hesabına olursa, tecelliyata ma’kes, şeffaf, parlak olur. Eğer Allah hesabına olmasa, zulmetli bir manzarayı göstermiş olur.

   Kezalik, hayatın da iki vechi vardır. Biri siyah, dünyaya bakar; diğeri şeffaf, ahirete nazırdır. Nefs, siyah vechin altına girer, şeffaf veche terettüb eden saadet-i ebediyeyi ister.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Kâinatın miftahı, anahtarı insanın elindedir. Alemin kapıları açık ise de manen kapalıdır. Cenab-ı Hak bütün o kapıları ve kenz-i mahfiyi açan ene namında bir miftahı insanın eline vermiştir. Fakat,