İ’lem eyyühe’l-aziz! Ekseriyet-i mutlakayı teşkil eden avam-ı nasın fehimleri Kur’anca o kadar müraat edilmiştir ki, birkaç dereceyi, birkaç ciheti ihtiva eden bir meselede avamın fehimlerine en menus, en karib ciheti ve nazarlarına en vazıh, en zâhir dereceyi söylüyor. Çünkü, öyle olmasa, delilin neticeden hafî olması lâzım gelir. Kur’an’ın kâinattan yaptığı bahis, Hâlikın sıfatlarını ispat ve izah içindir. Binaenaleyh, ne kadar cumhurun fehmine yakın olursa irşada daha lâyık ve daha muvafık olur. Meselâ: Hâlikın tasarrufatına delâlet eden ayetlerden en zâhir, en aşikâr olan tabakayı  وَمِنْ اٰيَاتِهِ خَلْقُ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَاخْتِلاَفُ اَلْسِنَتِكُمْ وَ اَلْوَانِكُمْ  ayetiyle zikretmiştir. Halbuki bu tabakanın arkasında vücuhun taayyünat, teşahhusat tabakası vardır. Evvelki tabakanın fehmi, ikinci tabakanın fehminden daha yakındır. Ve keza, en aşikâr dereceyi  اِنَّ فِى خَلْقِ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ  ayetiyle zikretmiştir. Bu derecenin arkasında, arzın şems etrafında emir ve irade-i ilâhî kanunuyla tahrik ve tedviri derecesi de vardır. Lâkin bu derece evvelki dereceden bir derece mahfi olduğundan terkedilmiştir.

   Ve keza  وَ جَعَلْنَا الْجِبَالَ اَوْتَادًا  cümlesiyle en okunaklı sahifeyi göstermiştir. Halbuki bu sahifenin arkasında, “Direk ve kazıklar ile tehlikeden muhafaza edilen bir sefine gibi, arz da içerisinde vukua gelen herc ü mercden dolayı parçalanmak tehlikesinden korumak için dağlar ile kazıklanmıştır” sahifesi de vardır. Fakat bu sahife, avam-ı nasca o kadar okunaklı olmadığından terkedilmiştir. Ve bu sahifenin altında da şöyle bir haşiye vardır:

   Hayatı besleyip sağlamak üzere dağlar arza direk yapılmıştır. Çünkü, dağlar suların mahzenidir. Havanın tarağıdır, tasfiye ediyor. Toprağın hamisidir, denizin istilasından vikaye ediyor. Zaten hayatın direkleri bu unsurlardır.