İ’lem eyyühe’l-aziz! Halk-ı eşya hakkında mucibe-i külliye sadık olmadığı takdirde salibe-i külliye sadık olur. Yani ya bütün eşyanın hâlikı Allah’tır veya Allah hiç bir şeyin hâlikı değildir. Çünkü, eşyanın arasında muntazam tesanüd ile halk ve yaratmak, tecezziyi kabul etmez bir külldür, baziyet yoktur. Ya mucibe-i külliye olacaktır veya salibe-i külliye olacaktır. Başka ihtimal yok. Her şeyde illetin ademini tevehhüm eden vehmin vahî hükmünde bir kıymet yok. Binaenaleyh edna bir şeyde hâlikıyet eseri göründüğü zaman bütün eşyada tahakkuk eder.

   Ve keza, Hâlik ya birdir veya gayr-i mütenahidir, evsat yoktur. Zira, Sâni vahid-i hakiki olmazsa, kesir-i hakiki olacaktır. Kesir-i hakiki ise gayr-i mütenahidir.

   Maahaza, nûru neşredenin nursuz, icad edenin vücudsuz, icab ettirenin vücubsuz olması muhaldir.

   Ve keza, ilim sıfatını ihsan edenin ilimsiz, şuuru ihsan edenin şuursuz, ihtiyarı verenin ihtiyarsız, iradeyi verenin iradesiz, kâmil şeylerin sânii gayr-i kâmil olduğunu telâkki etmek muhaldir.

   Ve keza, ayn’ı tersim, basarı tasvir ve nazarı tenvir edenin basarsız olduğunu düşünmek, ancak basar ve basiretten mahrum olan adamın işidir. Maahaza masnudaki kemalat, tamamen Sâni’deki kemalden akan bir feyizdir. Fakat, kuşlardan yalnız sineği gören, tanıyan bir mikrop, kartalı gördüğü zaman, “Bu kuş değildir” der. Çünkü, sinekteki şeyler onda yoktur.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Nefs-i natıkanın en yüksek matlubu devam ve bekadır. Hatta vehmî bir devam ile kendisini aldatmazsa hiçbir lezzet alamaz. Öyle ise ey devamı istiyen nefs! Daimî olan bir zatın zikrine devam eyle ki, devam bulasın. Ondan nur al ki, sönmeyesin. Onun cevherine sadef ve zarf ol ki, kıymetli olasın. Onun nesim-i zikrine beden ol ki, hayattar olasın. Esma-i ilâhiyeden birisinin hayt-ı şuaıyla temessük et ki, adem deryasına düşmeyesin.

   Ey nefs! Seni tutup düşmekten muhafaza eden Zat-ı Kayyûma dayan.  Senin mevcudiyetinden dokuz yüz doksan dokuz parça Onun uhdesindedir.