ders alan şakirdin, bir firavun olur. Fakat en hasis şeye ibadet eden ve menfaat gördüğü her şeyi, kendine rab telâkki eden bir firavun-u zelildir.

   Hem senin şakirdin mütemerriddir. Fakat bir lezzeti için nihayet zilleti kabul eden miskin bir mütemerriddir. Hasis bir menfaat için şeytanın ayağını öper derecede alçaklık gösterir.

   Hem cebbardır. Fakat kalbinde bir nokta-i istinad bulamadığı için, zatında gayet âciz bir cebbar-ı hodfuruştur.

   O şakirdin gaye-i himmeti, hevesat-ı nefsaniyeyi tatmin ve hamiyet ve fedakârlık perdesi altında kendi menfaat-i nefsini arayan ve hırs ve gururunu teskin etmeye çalışan bir dessastır. Nefsinden başka ciddî olarak hiç bir şeyi sevmiyor. Her şeyi nefsine feda ediyor.

   Amma Kur’an’ın halis ve tam şakirdi ise, bir abddir. Fakat âzam-ı mahlukata karşı da ubudiyete tenezzül etmez. Ve Cennet gibi en büyük ve âzam bir menfaati gaye-i ubudiyet yapmaz bir abd-i azizdir. Hem halim, selimdir. Fakat Fâtır-ı Zülcelâlinden başkasına, izni ve emri olmadan tezellüle tenezzül etmez bir halim-i âli-himmettir. Hem fakirdir. Fakat onun Malik-i Kerimi ona ileride iddihar ettiği mükâfat ile bir fakir-i müstağnidir. Hem zaiftir. Fakat kudreti nihayetsiz olan seyyidinin kuvvetine istinad eden bir zaif-i kavidir ki; Kur’an hakiki bir şakirdine Cennet-i ebediyyeyi dahi gaye-i maksat yaptırmadığı hâlde; bu zail, fani dünyayı ona gaye-i maksad hiç yapar mı?

   İşte iki şakirdin himmetlerinin ne derece birbirinden farklı olduğunu anla!

   Hem felsefe-i sakimenin şakirdleriyle Kur’an-ı Hakîmin tilmizlerinin hamiyetkârlık ve fedakârlıklarını bununla muvazene edebilirsin. Şöyle ki:

   Felsefenin şakirdi, kendi nefsi için kardeşinden kaçar, onun aleyhinde dava açar.

   Kur’an’ın şakirdi ise, semavat ve arzdaki umum salih ibâdı kendine kardeş telâkki ederek, gayet samimî bir surette onlara dua eder. Ve saadetleriyle mesut oluyor. Ve ruhunda şedit bir alâkayı onlara karşı hisseder. Hem