ruhtan fışkıran şefkat, gayr-i mütenâhî elemleri tazammun ediyor. Binaenaleyh, “Ben neyim? Ne kıymetim var ki, benim için kıyamet kopsun, mizan vazedilsin, hesap görülsün?” demeye hakkın yoktur.

   Ey kemal-i gurur ile dalâlet kürsüsünde oturan! Hayatına mağrur olma. Zira o hayat, bir mugalâta ile kaimdir. Şöyle ki: O kürsüde oturan dâll, zeval ve fenanın dehşetini düşünüp korktuğu zaman saadet-i ebediye ihtimaline kaçar, tekâlif-i diniyenin terkinde de ahiretin olmayacağı ihtimaline kaçar. Bu mağlata ile her iki elemden kurtuluyor. Lâkin, kısa bir zamanda düğüm açılır, hakikat ortaya çıkar. Ne birinci ihtimal elemini izale eder ve ne de ikinci ihtimal yükünü tahfif eder.

   Ve keza, “Musibet taammüm ettiğinde, elem hafif olur. Ben de emsalim gibiyim” diye yine yük altından kaçar. Fakat, musibet âmm olduğunda, elemi muzaaf olur, kat kat ziyade olur. Çünkü, kendisi gibi akrabası, ahbabı da o musibete dahildir. Çünkü insanın ruhu, ebna-yı cinsiyle alâkadardır. Ne kadar umumî olursa, o kadar da elemi fazla olur.

   Ey şek cephesinde, gaflet gölgesinde istirahata çekilen biçare! Gaflet serinliğinde, şek içinde zevkettiğin lezzeti lezzet sanma! O zehirli baldır. Az bir zaman sonra cehennemî bir azaba inkılâb edecektir. Eğer âlâmın lezaize, nârın nura inkılâb etmesi emelinde isen, evkat-ı hamsede rükû ve sücud kancasıyla gururun hortumunu bük, sık, başını kır, imanı doldur. Sonra âyata tefekkür ile taate devam eyle ki, şek ve gaflet perdeleri yırtılsın. Dalâletten bulmadığın necat halâveti ile münacat lezzeti ortaya çıksın. ⁽¹⁾

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Ubudiyette ancak teslimiyet vardır. Tecrübe, imtihan yoktur Çünkü seyyid, efendi; abdini, hizmetkârını tecrübe ve imtihan edebilir. Fakat abd, seyyidini imtihan etmek salâhiyetinde değildir. Ve keza insan Rabbini, Hâlikını tecrübe edemez.