cilve-i kudretidir. Ehl-i gafletin sâni’ olarak telâkki ettikleri tabiata, cenah olarak yapıştırdıkları kör tesadüf ve ittifak ise, dalâletten neşet eden ıztırar neticesinde şeytanların ihtira ettikleri hezeyanlardır. Çünkü, müteaddit eserlerimde kat’î bir surette isbat edildiği gibi, harikaların harikası olan şu sanat, ancak ve ancak bütün evsaf-ı kemaliye ile muttasıf bir Habîr-i Basîrin yed-i kudretinden çıkmamış ise; şu kesif, camid, mukayyed, miskin, mümkinin eliyle mi şu kâinata giydirilen gömlek  yapılmıştır? Yoksa âlemlere giydirilen şu güzel teşekkülleri, nakışları baûda veya kaplumbağa mı yapmıştır? Hâşâ, sümme hâşâ!

   Evet, insanda, her şeyde Sâni-i Ezelinin masnuu olduklarına mevcudatın adedince şahitler vardır. Meselâ:

   1- Kâinattır. Evet kâinatın ihtiva ettiği bütün zerrat ve mürekkebatın her birisi elli beş lisan ile şehadet etmektedir.

   2- Kur’an’dır. Evet Kur’an, bütün enbiya, evliya ve muvahhidinin kitaplarıyla, sahife-i kevn ve vücudda yaratılan icadî ve tekvinî ayetler Hâlikın hallâkıyetine âdil şahidlerdir.

   3- Mahlukatın reisi ve resulü, bütün enbiya, evliya, melâike ile birlikte her şeyin sânii Allah olduğuna ilân-ı şehadet ediyorlar.

   4- İns ve cin taifeleri envaen ihtiyacat-ı fıtriyesiyle şahittirler.

   5- Ulûhiyet ve hallâkıyetin Allah’a mahsus ve münhasır olduğuna Allah da şehadet ediyor.

   Arkadaş! Sanatın, vücuh-u selâse-i mezkûre üzerine gayr-i mümkine veya hakkın istilzam ettiğine nazaran Vâcibe olan isnadı meselesi, semeredar bir ağaç meselesi gibidir. Şöyle ki: Ağacın o semereleri, ya vahdete isnad edilir. Yani neşv ü nema kanunuyla ağacın kökünden, kök de çekirdekten, çekirdek de evamir-i tekviniyeyi temessülden, evamir-i tekviniye de Kün emrinden, Kün emri dahi Vahid-i Vacibden sadır olmuştur. O vakit, o ağaç bütün eczasıyla, yapraklarıyla, dallarıyla, semereleriyle yaradılış kolaylığında