Rabian: Bu maddî vücudun bir habbesi, bir parçası, o misalî vücudun bir âlemini içine alabilir. Bu dört hüküm, Vacib ile âlem-i mümkinat arasında da caridir. Çünkü mümkinatın vücudu, Vacibin nurundan bir gölge olduğu cihetle vehmî bir mertebededir. Vacibin emriyle vücud-u hariciyeye girer. Sabit ve müstakar kalır. Demek mümkinatın vücudu bizzat hakiki bir vücud-u haricî olmadığı gibi, vehmî veya zail bir zıll da değildir. Ancak, Vacibü’l-Vücudun icadıyla bir vücuttur.
İ’lem eyyühe’l-aziz! Bu güzel âlemin bir maliki bulunmaması muhal olduğu gibi, kendisini insanlara bildirip tarif etmemesi de muhaldir. Çünkü insan, malikin kemalâtına delâlet eden âlemin hüsnünü görüyor ve kendisine beşik olarak yaratılan küre-i arzda istediği gibi tasarruf eden bir halifedir. Hatta sema-i dünyada dahi aklıyla çalışıyor ve küçüklüğüyle, zaafiyetiyle beraber harika tasarrufat-ı acibesiyle eşref-i mahlukat ünvanını almıştır. Ve elinde cüz-ü ihtiyarî bulunduğundan bütün esbab içerisinde en geniş bir selâhiyet sahibidir. Binaenaleyh, Malik-i Hakikinin rusül vasıtasıyla böyle yüksek, fakat gafil abdlerine kendisini bildirip tarif etmesi zaruridir ki, o Malikin evamirine ve marziyatına vakıf olsunlar.
İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanın vehim, farz, hayal duygularına varıncaya kadar bütün hassaları bilâhere rücû edip, bil-ittifak hakka iltica ettiklerini ve bâtıla hiç bir ihtimal ve imkânın kalmadığını ve kâinatın ancak ve ancak Kur’an’ın izah ettiği şekilde bulunduğunu gördüm.
İ’lem eyyühe’l-aziz! Âlem-i ziya, âlem-i hararet, âlem-i hava, âlem-i kehriba, âlem-i elektrik, âlem-i cezb, âlem-i esir, âlem-i misâl, âlem-i berzah gibi âlemler arasında müzahame ve yer darlığı yoktur. Bu âlemler, hepsi de, ihtilâlsiz, müsademesiz küçük bir yerde içtima ederler.
Kezalik, pek geniş gaybî âlemlerin de bu küçük arzda içtimaları mümkindir. Evet hava, su, insanın yürüyüşüne; cam ziyanın geçmesine, şuaın röntgen vasıtasıyla kesif cisimlere bile nüfuzuna ve akıl nuruna, melek ruhuna, demirin içine hararetin akmasına, elektriğin cereyanına bir mâni yoktur.
