işiten bir adam, yüksek bir sarayda andelibin terennümünü, güzel sadasını işitir. Eğer o terennüm ile atın kişnemesini farketmeyip andelibden kişnemeyi taleb ederse, kendi nefsiyle mugalâta etmiş olur.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Dünya hayatını güzelleştiren esbabdan biri, dünya ayinesinde temessül ile parlayan hidayet nurları ve büyük insanların sevgili ve sevimli timsalleridir. Evet, müstakbel, mazinin ayinesidir. Mazi berzaha, yani öteki âleme intikal ve inkılâb ettiğinde suretini ve şeklini ve dünyasını istikbal ayinesine, tarihe, insanların zihinlerine vedia ediyor. Onlara olan manevî ve hayalî muhabbetleriyle dünya muhabbeti tatlı olur. Meselâ, arkadaşlarının ve akrabasının timsallerini ve fotoğraflarını havi büyük bir ayineyi yolunda bulan bir adam, şark cihetine giden adamların memleketlerine gidip onlara iltihak etmek için çalışmayıp da, o ayinenin içindeki timsaller ile uğraşır, muhabbet eder. İşte bu adam gafletten ayıldığı zaman, “Eyvah, ne ediyorum! Bunlar şarap değil seraptır. Bunlar ile uğraşmak azb değil azaptır” der, arkadaşlarına yetişmek üzere şark seferine tedarikatta bulunmaya başlar.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Kur’an-ı Mucizü’l-Beyanın hak ve hakikat olduğuna en sadık deliller:

   1- Tevhidin bütün iktizalarını ve lâzımlarını mertebeleriyle muhafaza etmesidir.

   2- Esma-i hüsnanın tenasüb ve iktizası üzerine hakaik-ı âliye-i ilâhiyedeki muvazeneyi müraat etmesidir.

   3- Rububiyet ve uluhiyete ait şuunatı kemâl-i muvazene ile cemetmesidir.

   Kur’an’ın bu hasiyeti beşerin eserlerinde bulunmadığı gibi, melekût cihetine geçen evliya ve sair büyüklerin netaic-i fikirlerinde de bulunamamıştır. Ve eşyanın bâtınına dalmış olan İşrakiyyun ve âlem-i gayba nüfuz eden ruhaniyyun dahi, Kur’an’ın bu hasiyetini bulamamışlardır. Zira onların nazarları mukayyed olduğundan hakikat-ı mutlakayı ihata edemez.