Madem benî-Âdem kâinatın semeresidir. Nasıl ki, bir harmanda başaklar döğülür; tasfiye neticesinde semereler istibka ve iddihar edilir. Binaenaleyh haşir meydanı da bir harmandır. Kâinatın başak ve semeresi olan benî-Âdem’i intizar etmektedir.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Şu görünen umumî âlemde her insanın hususî bir âlemi vardır. Bu hususî âlemler, umumî âlemin aynıdır. Yalnız umumî âlemin merkezi şemsdir. Hususî âlemlerin merkezi ise şahısdır. Her hususî âlemin anahtarları o âlemin sahibinde olup letaifiyle bağlıdır. O şahsî âlemlerin safveti, hüsnü ve kubhu, ziyası ve zulmeti, merkezleri olan eşhasa tabidir. Evet, ayinede irtisam eden bir bahçe hareket, tegayyür ve  sair ahvalinde ayineye tabi olduğu gibi, her şahsın âlemi de, merkezi olan o şahsa tabidir. Gölge ve misâl gibi...

   Binaenaleyh, cisminin küçüklüğüne bakıp da günahlarını küçük zannetme. Çünkü, kalbin kasavetinden bir zerre, senin şahsî âleminin bütün yıldızlarını küsufa tutturur.

   İ’lem eyyühe’l-aziz! Otuz seneden beri iki tağut ile mücadelem vardır. Biri insandadır, diğeri âlemdedir. Biri ene’dir, diğeri tabiattır. Birinci tağutu gayr-i kasdî, gölge-varî bir ayine gibi gördüm. Fakat o tağutu kasden veya bizzat nazar-ı ehemmiyete alanlar, Nemrud ve Firavun olurlar.

   İkinci tağut ise, onu ilâhi bir sanat, rahmanî bir sıbğat, yani nakışlı bir boya şeklinde gördüm. Fakat gaflet nazarıyla bakılırsa, tabiat zannedilir ve maddiyyunlarca bir ilâh olur. Maahaza, o tabiat zannedilen şey, ilâhî bir sanattır. Cenab-ı Hakka hamd ve şükürler olsun ki, Kur’an’ın feyziyle, mezkûr mücadelem her iki tağutun ölümüyle ve her iki sanemin kırılmasıyla neticelendi.

   Evet, Nokta, Katre, Zerre, Şemme, Habbe, Hubab risalelerimde ispat ve izah edildiği gibi, mevhum olan tabiat perdesi parçalanarak altında şeriat-ı fıtriye-i ilâhiye ve sanat-ı şuuriye-i rahmaniye güneş gibi ortaya çıkmıştır. Ve keza, Firavunluğa delâlet eden ene’den, Sâni-i Zülcelâle raci’ olan hüve tebarüz etti.