dolayı insan, hayvaniyetten terakki edip halife-i zemin olmuştur.
2- Cenab-ı Hak ihata-i kudret ve azametiyle insanın duasını işitir, hâcatını görür. Ve semavat ve arzın tedbiri, o insanı da düşünmeye mâni değildir.
Sual: Cenab-ı Hakkın cüz’iyat ve hasis emirler ile iştigali azametine münafidir?
Elcevap: O iştigal, azametine münafi değildir. Bilâkis adem-i iştigali azamet-i rububiyetine bir nakisedir. Meselâ: Şemsin ziyasından bazı şeylerin mahrum ve hariç kalması, şemse bir nakise olur. Maahaza, bütün şeffaf şeylerde görünen şemsin timsallerinin her birisi, “Şems benimdir. Şems yanımdadır. Şems bendedir” diyebilir. Ve zerreler ile şems arasında müzaheme yoktur. Bütün mahlûkat –bilhassa insanlarda ferdî olsun, nev’î olsun, şerif olsun, hasis olsun– ilim, irade, kudret itibariyle Cenab-ı Hakkın tecellisine mazhardır. Her bir şey, her bir insan, “Allah yanımdadır” diyebilir. Bilhassa insanın zaafı, fakrı, aczi nisbetinde Cenab-ı Hakkın kurbiyeti ve her bir şeyin Cenab-ı Hakla münasebeti olmakla beraber, O da münasebettardır. Ve gayr-i mütenahî acz ve fakrı olan insan, gayr-ı mütenahî kudret ve gınâ ve azameti olan Cenab-ı Hakla münasebeti ne kadar lâtiftir.
Takdis ederiz O zatı ki, en büyük lütfu en büyük azamete, en yüksek şefkati en yüksek ceberruta idhal ettiği gibi, nihayetsiz kurbu nihayetsiz bu’d ile cemedip, zerreler ile şemsler arasında uhuvveti tesis etmiştir. Birbirine zıt olan bu şeyleri cemetmekle derece-i azametini bir derece göstermiştir.
İ’lem eyyühe’l-aziz! İmana ait bilgilerden sonra en lâzım ve en mühim a’mâl-i salihadır. Salih amel ise, maddî ve manevî hukuk-u ibada tecavüz etmemekle, hukukullahı da bihakkın ifa etmekten ibarettir. Ecnebilerden alınan maddî bilgiler, sanat ve terakkiyata ait ise lâzımdır. Sefahete dair ise muzırdır.
