ihlal eden bir rezalet olduğundan, enzar-ı ammeyi nifakın aleyhine çevirtmekle izale ve adem-i intişarına çalışmaları lüzumuna işarettir.

   Sual:   يَقُولُ   ile   اٰمَنَّا  ’nın mercileri bir iken, birisinin müfred, diğerinin cem’ sigasıyla zikirlerinde ne hikmet vardır?

   Elcevap: Zarif bir letafete işarettir ki, imanın mevsufu cem’ ise de, telaffuz eden müfreddir. 

     يَقُولُ اٰمَنَّا   cümlesi onların iman davalarını hikâyedir. Bu cümlede davalarının reddine iki cihetle işaret edildiği gibi, davalarının takviyesine de iki vecihle îma edilmiştir. Şöyle ki: 

     يَقُولُ   kelimesi, madde cihetiyle onların iman davasının ayn-ı itikad olmayıp, ancak kuru bir sözden ibaret olduğuna işarettir. Kezalik, muzari sigasıyla zikrinde, onları ale’d-devam yaptıkları müdafaaya sevk eden vicdanî bir sebep değildir; ancak halka karşı bir riyakârlık olduğuna işarettir. Davalarının takviyesine yapılan işaretler ise,   اٰمَنَّا    fiil-i mazinin heyetinden, “Biz ehl-i kitab cemaatleri, eskiden beri mü’miniz. Şimdi imandan geri kalmamıza imkân yoktur” gibi takviye edici bir delil tereşşuh ettiği gibi; cem’e raci olan ( نَا )  zamirinden de, “Bizler bir ferd gibi değiliz, ancak muhteşem bir cemaatiz; yalana tenezzül etmeyiz” gibi ikinci bir takviye daha çıkıyor.

      بِاللّٰهِ وَبِالْيَوْمِ اْلاٰخِرِ  : Kur’an-ı Kerim, hikâye ettiği şeyleri ya aynıyla alır; veya mealinin ahzıyla veyahut ibaresinin telhisiyle bir tasarruf yapar. Birinci ihtimale göre onların erkân-ı imaniyeden yalnız bu iki rüknü izhar etmeleri, rükünlerin en mühimlerini izhar etmekle sadakatlerini göstermeye işarettir. Ve aynı zamanda, onlardan en ziyade kabule şayan, zu’mlarınca bu iki rükündür. İkinci ihtimale nazaran, Cenab-ı Hakkın, imanın rükünleri içinde kutub sayılan bu iki rüknü tahsis etmesi, onların kuvvetle iddia ettikleri iman, dine iman olmadığına işarettir. Çünkü, bu iki rüknün de muktezasına amel ve itikad etmemişlerdir.  ( ب ) ’nin tekrarı, her iki rükne olan imanın bir cihetten olmadığına işarettir.