وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَبِالْيَوْمِ اْلاٰخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ

   Bu ayetin mâkabliyle vech-i nazmı:

   Nasıl ki bir hükümde iki müfredin iştiraki veya bir maksatta iki cümlenin ittihadı atfı icab ettirir; kezalik, bir hedefi, bir garazı takip eden iki kıssanın da atıfları belâgatın iktizasındandır. Binaenaleyh on iki ayetin hülâsasını tazammun eden münafıkların kıssası, kâfirler hakkında geçen iki ayetin mealine atfedilmiştir. Evet, vaktâ ki en evvel Kur’an’ın senasıyla başlandı, sonra mü’minlerin methine intikal etti, sonra kâfirlerin zemmine incirar etti, sonra insanların kısımlarını ikmal etmek için münafıkların kıssası zikredildi.

   Sual: Kâfirlerin zemmi hakkında yalnız iki ayetle iktifa edilmiştir. On iki ayetin hülâsasıyla münafıklar hakkında yapılan itnab neye binaendir.

   Elcevap: Münafıklar hakkında itnabı, yani tatvili icab ettiren birkaç nükte vardır:

   Birincisi: Düşman meçhul olduğu zaman daha zararlı olur, kandırıcı olursa daha habis olur, aldatıcı olursa fesadı daha şedid olur, dahilî olursa zararı daha azim olur. Çünkü, dahilî düşman kuvveti dağıtır, cesareti azaltır; haricî düşman ise, bilakis, asabiyeti şiddetlendirir, salabeti arttırır.

   Nifakın cinayeti, İslâm üzerine pek büyüktür. Âlem-i İslâmı zelzeleye maruz bırakan nifaktır. Bunun içindir ki, Kur’an-ı Azimüşşan ehl-i nifaka fazlaca teşniat ve takbihatta bulunmuştur.

   İkincisi: Münafık olan, mü’minlerle ihtilât ede ede, yavaş yavaş ünsiyet kesb eder, iman ile ülfet peyda eder; gerek Kur’an’dan, gerek mü’minlerden nifakın kötülüğü hakkındaki sözleri işite işite, pis hâletten nefret eder. En nihayet, lisanından kelime-i tevhidin kalbine damlamasına zemin hazırlamak için itnab yapılmıştır.

   Üçüncüsü: İstihza, hud’a, ikiyüzyülük, hile, kizb, riya gibi kötü ahlaklar, münafıkta var; kâfirde o derecede yoktur. Bu cihetten, münafıklar hakkında itnab yapılmıştır.