Binaenaleyh, melâikenin suretleri, eşkâlleri arasında, ukul-u selimenin kabul ettiği vecihle, şeriatın izah ve beyan ettiği şekildir ki; melekler mükerrem abddirler, emirlere muhalefetleri yoktur ve muhtelif kısımlara münkasım ve lâtif ve nuranî cisimlerdir.
ÜÇÜNCÜ MAKAM
Arkadaş! Melâike meselesi öyle meselelerdendir ki, bir cüz’ün sübutuyla, küll sabit olur; bir ferdin vücuduyla, nev’ tahakkuk eder. Zira inkâr eden küllünü inkâr eder. Binaenaleyh, zaman-ı Âdem’den şimdiye kadar, bütün din adamları her asırda icma ve ittifakla melâikenin vücuduna ve aralarında muhaverenin sübutuna ve müşahedelerinin tahakkukuna ve onlardan edilen rivayetlerin nakline hükmettikleri hâlde, melâikenin hiçbirisinin insanlara görünmediği veya vücudları hissedilmediği, elbette muhaldir. Kezalik, beşerin akaidine karışıp hiçbir zamanda, hiçbir inkılâbda itirazlara maruz kalmayarak devam eden melâike itikadının bir hakikate, bir asla dayanmaması ve mebâdi-i zaruriyeden tevellüd etmemesi muhaldir. Herhalde, beşerin bu umumî itikadı, mebâdi-i zaruriyeden neş’et eden ve müşahedat-ı vakıadan hasıl olan ve muhtelif emarelerden tevellüd eden hadsî bir hükmün neticesidir. Evet, bu itikad-ı umumînin sebebi, kat’î bir surette manevî bir tevatür kuvvetini veren, pek çok defalar vukua gelen melâikenin müşahedelerinden hasıl olan zarurî ve kat’î delil ve emarelerdir. Çünkü melâike meselesi, beşerin malûmat-ı yakîniyesindendir. Eğer bunda şüphe olursa, beşerin yakîniyatında emniyet kalmaz.
Hülâsa: Ruhanilerden bir ferdin, bir zamanda vücudu tahakkuk etse, bu nev’in vücudu tahakkuk eder; nev’in vücudu tahakkuk etse, herhalde şeriatın beyan ettiği gibi olacaktır.
Bu ayetin, sabık ayetle Dört Vecihle irtibatı vardır:
Birinci Vecih: Bu ayetler, beşere verilen büyük nimetleri tâdad ediyor. Birinci ayetle en büyük nimete işaret edilmiştir ki; beşer, hilkatın neticesidir ve arzın müştemilâtı ona teshir edilmiştir; istediği gibi tasarruf eder. Bu ayet ile de, beşerin arza hakim ve hâlife kılınmış olduğuna işaret edilmiştir.
İkinci Vecih: (1) ...
