saadet-i ebediyeye mazhar oluncaya kadar devam eder. Binaenalâ-hâzâ, bir zîhayatın şu müteselsil vaziyetlerine bakan bir adam, nasıl inkâra cesaret edebilir?

   Şimdi mezkûr ayetteki cümlelerin heyetlerinden bahsedeceğiz.

   Birinci Cümle:   كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللّٰهِ

  Bu cümle ile yapılan istifham, o kâfirlerin zihinlerini, gözlerini yaptıkları kötülüğe, fenalığa çevirtir; tâ ki, bizzat şekavetlerini görsünler. Belki insafa gelip ikrar ederler.   تَكْفُرُونَ   ’deki hitap, Cenab-ı Hakkın şiddet-i gazabına işarettir. Çünkü gâibten hitaba yapılan iltifat, ya şiddet-i hiddete veya kesret-i muhabbete işarettir.   تَكْفُرُونَ   ’ye bedel   لاَ تُؤْمِنُونَ  ’nin zikredilmemesi, onların şiddet-i inatlarına işarettir. Çünkü, onlar hakkaniyeti delâil ile sabit olan imanı terk ve butlanı bürhanlar ile sabit olan küfrü kabul ettiler.

       وَكُنْتُمْ اَمْوَاتًا   : Bu cümledeki  ( و ), vav-ı hâliyedir, yani mâba’dinin mâkabline hâl olduğuna delâlet eder. Demek,  (  وَكُنْتُمْ اَمْوَاتًا ) , ( تَكْفُرُونَ )’in failine hâldir. Hâlin, zevilhâlin âmili ile beraber olması şarttır. Halbuki burada dört cümle vardır. Bunlardan ikisi mazi, ikisi müstakbel olduklarından, zevilhâlin âmili olan   تَكْفُرُونَ   ile zamanca mukarin değildirler. Binaenaleyh  ( و ) ’ın hâliyeti, bir mukaddere işarettir. Takdir-i kelâm:   وَتَعْلَمُونَ اَنَّكُمْ كُنْتُمْ اَمْوَاتًا   Bu itibarla,   تَكْفُرُونَ   ’nin failine   تَعْلَمُونَ   cümlesi hâl olur. Öteki cümleler   اَنَّ  ’ye haber olurlar.

 Sual: Onlar birinci ölüm ile bir hayatı bilirlerse de, Allah’tan olduğunu bilmezler, inkâr ederler; ikinci hayat ile Allah’a rücuu zaten inkâr ederler?

 Cevap: Cehli izale edecek deliller zâhir iken o cehle cehil denilmemesi, belâgatın kaidelerinden  biridir. Buna binaen, birinci