وَمَا يُضِلُّ بِهِۤ اِلاَّ الْفَاسِقِينَ  : Evvelki cümlede mutlak ve mübhem olarak zikredilen   كَثِيرًا   ’den hasıl olan vesveseleri, korkuları, tereddütleri bu cümle ile şöyle defetmiştir ki: “Dalâlete gidenler, fasıklardır. Dalâletlerinin menşei de fısktır. Fıskın sebebi ise, kesbleridir; suç onlarda olup, Kur’an’da değildir. Dalâleti halk etmek, yaptıklarının cezası içindir.” Yine bilinmesi lâzımdır ki, bu cümlelerin her birisi mâkablini şerh ve beyan eder; mâba’di de onu tefsir eder. Demek, her cümle mâkabline delil, mâba’dine neticedir. İki silsile ile bunu izah edeceğiz:

   1. Allah, o temsilden hayâ etmez. Çünkü, o temsili terketmez. Hem, o temsil beliğdir. Hem, o temsil haktır. Hem, o temsil Allah’ın kelâmıdır. Bunu da, mü’min olan kimseler bilir.

   2. Allah, münkirlerin dedikleri gibi o temsilden hayâ etmez. O münkirler, “O temsilin terki lâzımdır” diyorlar. Zira, o temsilin hikmetini bilmezler. Hem, “Bunda ne faide var?” derler. Hem, inkâr ediyorlar; zira, hakir görüyorlar. Hem, işitmeleriyle dalâlete girdiler; zira, Kur’an onları dalâlete attı. Hem, onlar fıskla kabuklarından çıktılar, hem Allah’a olan ahidlerini bozdular, hem sılâ-i rahmi kestiler, hem arzda Allah’ın nizam ve intizamını ifsad ettiler. Binaenaleyh, hasîr ve zararlı, onlardır. Dünyada vicdan, kalb ve ruhun azabı ile, ahirette de Allah’ın gazabıyla ebedî bir azap içinde kalan onlardır.

اَلَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّٰهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ

مَۤا اَمَرَ اللّٰهُ بِهِۤ اَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِى اْلاَرْضِ

 Evvelâ bilinmesi lâzımdır ki; Kur’an-ı Kerim’in i’caz ve nazmında şek ve şüpheleri ika eden fasıkların, bilhassa bu makamda, bu cümlede mezkûr sıfatlar ile tavsifleri, pek yüksek ve lâtif bir münasebeti taşıyor. Evet, sanki Kur’an-ı Kerim diyor ki: “Kur’an-ı ekber denilen kâinatın nizamında