Hikmet:

   “Nereden geliyorsunuz? Nereye gidiyorsunuz? Bu dünyada işiniz nedir? Reisiniz kimdir?”

   Bu suale, benî-Âdem namına, emsali olan büyük peygamberler gibi, Muhammed-i Arabî aleyhissalâtü vesselâm nev-i beşere vekâleten karşısına çıkarak şöyle cevapta bulundu:

   “Ey hikmet! Bu gördüğün insanlar, Sultan-ı Ezelînin kudretiyle, yokluk karanlıklarından ziyadar varlık âlemine çıkarılan mahluklardır. Sultan-ı Ezelî, bütün mevcudatı içinden, biz insanları seçmiş ve emanet-i kübrayı bize vermiştir. Biz, haşir yoluyla saadet-i ebediyeye müteveccihen hareket etmekteyiz. Dünyadaki işimiz de, o saadet-i ebediye yollarını temin etmekle re’sü’l-malımız olan istidatlarımızı nemalandırmaktır. Ve şu azim insan kervanına bundan sonra, Sultan-ı Ezelîden risalet vazifesiyle gelip, riyaset eden benim. İşte o Sultan-ı Ezelînin risalet beratı olarak bana verdiği Kur’an-ı Azimüşşan elimdedir. Şüphen varsa, al oku!”

   Muhammed-i Arabî aleyhissalâtü vesselâmın verdiği şu cevaplar, Kur’an’dan muktebes ve Kur’an lisanıyla söylenildiğinden, Kur’an’ın anâsır-ı esasiyesinin şu dört maksatta temerküz ettiği anlaşılıyor.

   Sual: Şu makasıd-ı erbaa, Kur’an’ın hangi ayetlerinde bulunuyor?

   Cevap: O anâsır-ı erbaa, Kur’an’ın heyet-i mecmuasında bulunduğu gibi; Kur’an’ın surelerinde, ayetlerinde, kelâmlarında, hatta kelimelerinde bile sarahaten veya işareten veya remzen bulunmaktadır. Çünkü, Kur’an’ın küllü, cüzlerinde göründüğü gibi, cüzleri de, Kur’an’ın küllüne ayinedir. Bunun içindir ki, Kur’an, müşahhas olduğu halde, efrad sahibi olan küllî gibi tarif edilir.

   Sual:   بِسْمِ اللّٰهِ   ve   اَلْحَمْدُ  ِللّٰهِ   gibi ayetlerde makasıd-ı erbaaya işaretler var mıdır?

   Cevap: Evet.  قُلْ   kelimesi, Kur’an’ın çok yerlerinde mezkûr veya mukadderdir. Bu mezkûr ve mukadder olan   قُلْ   kelimelerine esas olmak üzere