فَاتَّقُوا   cümlesi   اِنْ لَمْ تَفْعَلُوا   cümlesine cezaü’ş-şart olduğu cihetle, aralarında “lüzum”un bulunması lâzımdır. Halbuki muarazının yapılmaması, ateşten sakınmayı istilzam etmez. Binaenaleyh, ihtisar için ortadan kaldırılan cümlelere müracaat etmekle, bu “lüzum”u arayıp bulacağız. Şöyle ki:

   1. Muarazanın yapılmamasından, Kur’an’ın i’cazı lâzım gelir.

   2. Kur’an’ın i’cazından, Allah’ın kelâmı olduğu lâzım gelir.

   3. Allah’ın kelâmı olduğundan, emirlerine imtisal lâzım gelir.

   4. Emirlerine imtisalden, ibadetin yapılması lâzım gelir.

   5. İbadetin yapılması, ateşe girmemeye vesiledir.

   İşte bu cümlelerin arasında bulunan “lüzum”ların silsilesinden,   فَاتَّقُوا   ile   اِنْ لَمْ تَفْعَلُوا   arasındaki o gizli “lüzum” tezahür eder. Ve bu yapılan îcaz ve ihtisardan, i’cazın bir şuaı meydana gelir.

    اَلَّتِى وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ   : Kur’an-ı Kerim, onları   فَاتَّقُوا النَّارَ   cümlesi ile tehdit ettikten sonra,   نَارْ   kelimesinin bu cümle ile vasıflandırılmasıyla da, o tehdidi tekid ve teşdid etmiştir. Zira, odunu insanlar ile taşlar olan bir ateşin heybeti, dehşeti ve havfı daha şedittir. Ve keza, bu cümle ile sanemlere ibadet yapanları zecr ve menetmeye işaret yapılmıştır. Şöyle ki: “Ey insanlar! Allah’ın emirlerine imtisal etmeyip, bilhassa taşlara ve câmid şeylere ibadet yaparsanız, muhakkak biliniz ki, tapanlar ile taptıkları şeyleri yiyip yutacak bir ateşe gireceksiniz.”

    اُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ   : Bu cümle,   فَاتَّقُوا   ile   اِنْ لَمْ تَفْعَلُوا   cümleleri arasındaki “lüzum”u izah eder ve kararlaştırır. Yani, şu ateş azabı, Kur’an’a imtisal etmeyen kâfirlere hazırlanmıştır. Hem bu ateş, tufan vesair musibetler gibi iyi kötü bütün insanlara şamil musibetlerden değildir; ancak bu musibeti celb eden, küfürdür. Bu belâdan kurtuluş çaresi, ancak Kur’an-ı Kerim’e imtisaldir.

   Mazi sigasıyla zikredilen   اُعِدَّتْ   kelimesi, Cehennemin el’an mahluk ve mevcud olup,