ahvalinden bahsetmek isteyen bir adam, hayalen o zamanlara, o çöllere gidip, onlar ile görüşmelidir. Zira onların ahvalini, ezberden, onları görmeden muhakeme etmekle, istediği malumatı elde edemez.
Dördüncü Nükte: Ümmî bir adam, bir fennin ulemasıyla münakaşaya girişerek, beyne’l-ulema ittifaklı olan meseleleri tasdik ve ihtilâflı olanları da tashih ederse, o adamın bu harika olan hâli, onun pek yüksekliğine ve onun ilminin de vehbî olduğuna delâlet etmez mi?
Bu Dört Nükteyi göz önüne getir. Muhammed-i Arabî aleyhissalâtü vesselâma bak ki; o zat, herkesçe müsellem ümmiliğiyle beraber, geçmiş enbiya ile kavimlerinin ahvallerini görmüş ve müşahede etmiş gibi Kur’an’ın lisanıyla söylemiştir. Ve onların ahvalini, sırlarını beyan ederek âleme neşr ve ilân etmiştir. Bilhassa naklettiği onların kıssaları, bütün zekilerin nazar-ı dikkatini celb eden dava-yı nübüvvetini isbat içindir. Ve naklettiği esasları, beyne’l-enbiya ittifaklı olan kısmı tasdik, ihtilâflı olanı da tashih edip davasına mukaddime yapmıştır. Sanki o zat, vahy-i ilâhînin makesi olan masum ruhuyla zaman ve mekânı tayyederek, o zamanın en derin derelerine girmiş ve gördüğü gibi söylemiştir. Binaenaleyh, o zatın bu hâli, onun bir mucizesi olup, nübüvvetine delil olduğu gibi; evvelki enbiyanın da nübüvvet delilleri, manevî bir delil hükmünde olup, o zatın nübüvvetini isbat eder.
BEŞİNCİ MESELE
Asr-ı Saadete ve bilhassa Ceziretü’l-Arab meselesine dairdir. Bunda da “Dört Nükte” vardır.
Birinci Nükte: Âlemce malumdur ki, az bir kavmin âdetlerinden, hakir, ehemmiyetsiz bir âdeti kaldırmak veya zelil, miskin bir taifenin cüz’î zaif huylarını ref’ etmek, büyük bir hükümdara, uzun bir zamanda bile çok zahmetlere bağlıdır. Acaba, hakim olmamakla beraber, az bir zamanda nihayet derecede âdetlerine mutaassıp, inatçı ve kesretli bir kavimde rüsuh ve kuvvet peyda etmiş olan âdetleri ref’ ve kalblerde istikrar peyda eden ve zamanlarca devam ve istimrar eden ahlâklarını terk ettiren, hem yerlerine gayet yüksek âdetleri, güzel ahlâkları tesis eden bir zat, harikulâde olmaz mı?
