Kitaplar
İşarat'ül-İ'caz

ulema nev’inde intizamın bulunmasına bakar. Öyle ise, umumî bir teftiş neticesinde, fünun-u kevniyeden her birisi kaidelerinin külliyeti ile kâinatta yüksek bir nizamın bulunmasına bir delildir. Ve her bir fen nurlu bir bürhan olup mevcudatın silsilelerinde salkımlar gibi asılıp sallanan maslahat semerelerini ve ahvalin değişmesinde gizli olan faideleri göstermekle, Sâniin kasd ve hikmetini ilân ediyorlar. Adeta vehim şeytanlarını tard etmek için, her bir fen birer necm-i sâkıbdır. Yani, bâtıl vehimleri delip yakan birer yıldızdırlar.

   Ey arkadaş! O nizamı bulmak için umum kâinatı araştırmaktansa, şu misale dikkat et; matlubun hasıl olur. Göz ile görünmeyen bir mikrop, bir hayvancık, küçüklüğüyle beraber pek ince ve garip bir makine-i ilâhiyeyi havidir. O makine mümkinattan olduğundan, vücud ve ademi, mütesavidir; illetsiz vücuda gelmesi muhaldir. O makinenin bir illetten vücuda geldiği zaruridir. O illet ise esbab-ı tabiiye değildir. Çünkü, o makinedeki ince nizam bir ilim ve şuurun eseridir; esbab-ı tabiiye ise ilimsiz, şuursuz, câmid şeylerdir. Akılları hayrette bırakan o ince makinenin esbab-ı tabiiyeden neş’et ettiğini iddia eden adam, esbabın her bir zerresine Eflatun'un şuurunu, Calinos'un hikmetini itâ etmekle beraber; o zerrat arasında bir muhaberenin de mevcud olmasını itikad etmelidir. Bu ise, öyle bir safsata ve öyle bir hurafedir ki, meşhur Sofestai'yi bile utandırıyor. Maahaza, esbab-ı maddiyede esas ittihaz edilen kuvve-i cazibe  ile kuvve-i dafia’nın, inkısama kabiliyeti olmayan bir cüz’de birlikte içtimaları iltizam edilmiştir. Halbuki, bunlar birbirlerine zıt olduklarından içtimaları caiz değildir. Fakat, cazibe ve dafia kanunlarından maksat “âdetullah” ile tabir edilen kavanin-i ilâhiye ise ve “tabiat”la tesmiye edilen şeriat-ı fıtriye ise caizdir; lâkin, kanunluktan tabiata, vücud-u zihnîden vücud-u haricîye, umur-u itibariyeden umur-u hakikiyeye, âlet olmaktan müessir olmaya çıkmamak şartıyla makbuldür, aksi takdirde caiz değildir.

   Ey arkadaş! Misal olarak gösterdiğim o küçük hurdebînî hayvancığın, yani mikrobun büyük fabrikasındaki nizam ve intizamı aklın ile gördüğün takdirde başını kaldır, kâinata bak. Emin ol ki, kâinatın vuzuh ve zuhuru nisbetinde o yüksek nizamı kâinatın sahifelerinde pek zâhir ve okunaklı bir şekilde görüp okuyacaksın.

Hata Bildirim Formu
Sayfalar
123456789101112131415161718192021222324252627282930313233343536373839404142434445464748495051525354555657585960616263646566676869707172737475767778798081828384858687888990919293949596979899100101102103104105106107108109110111112113114115116117118119120121122123124125126127128129130131132133134135136137138139140141142143144145146147148149150151152153154155156157158159160161162163164165166167168169170171172173174175176177178179180181182183184185186187188189190191192193194195196197198199200201202203204205206207208209210211212213214215216217218219220221222223224225226227228229230231232233234235236237238239240241242243244245246247248249250251252253254255256257258259260261262263264265266267268269270271272273274275276277278279280281282283284285286287288289290291292293294295296297298299300301302303304305306307308309310
Fihrist
Lügat