Götürmek manasını ifade eden   ذَهَبَ   ’den anlaşılıyor ki, esbab müsebbebat üzere musallat ve müstevli değildir. Yani, esbabın irtifaı zamanında esbabla bağlı ve kaim olan müsebbebatın adem deryasına düşmesi ihtimali yoktur. Ancak esbabın arkasında hazır bulunan yed-i kudret o müsebbebatı hıfz eder; ve hikmet-i ilâhiye, muvazene ve nizam kanunu mucibince, başka mevkilere gönderir, ihmal etmez. Evet, hararet suyu kaynatmakla suyun bünyesini tahrip ettiği zaman, o tahrip neticesi vücuda gelen buhar ademe gitmez. Belki, nizamat-ı havaiye mucibince muayyen bir mecraya sevk edilir ve muayyen bir mevkie çıkar; emr-i ilâhiye intizaren orada durur.

   Ve keza,   ذَهَبَ   tabirinden anlaşılır ki, havass-ı hamse denilen duygular sağır, kör, câmid, tabiattan neş’et etmiş değildirler; ancak o duygular Cenab-ı Haktan ihsan edilen hediyelerdir. Yalnız göz, kulak tabirleri âdi birer isimdirler.

   Ve keza   ذَهَبَ   ’nin harf-i cer olan  (  ب  ) ile beraber gelmesinden anlaşılıyor ki, müsebbebat esbabdan ayrıldığı zaman başıboş bırakılmaz, yine bir nizam altına alınır. Çünkü   ذَهَبَ بِهِ   “beraberce götürmek” manasını ifade eder. Beraber götürülen bir şey sahipsiz, başıboş bırakılmaz.

   İhtar: Sem’in müfred olarak, basarın cem’ olarak zikirleri, işitilenin bir, görülenin çok olduğuna işarettir. Evet, söylenilen sözler birer birer kulağa girer, öyle işitilir; fakat, çok şeyler bir defa bakmakla göze görünür. 

    اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ

   Bu cümledeki nükteler ve işaretler:

   Evvelâ, bu cümle münafıkları ve yolcuları istila eden dehşetin hakikat olduğuna bir fezleke ve bir hülâsadır. Ve bu hülâsadan anlaşılır ki, yolcuların ahvali münafıkların ahvalini tamamıyla temsil ettiği ve her bir halleri yolcuların hallerinde göründüğü gibi; her bir zerrede ve her bir halde kudret-i ilâhiyenin de tasarrufu görünür.