Sual: Onların musibeti tebeddül ve taaddüt ettikçe acaba her iki hâlette halleri nasıl oluyor?

   Elcevap: “Şimşeğin ziyasıyla yolları göründüğü zaman yürürler, zulmet çöktüğü zaman dururlar” diye, Kur’an-ı Kerim şu cümleyle sâmiin o şüphesini izale etmiştir.

  Sual:   كُلَّمَآ   istiğrak ve istimrarı, yani umumiyet ve devamı ifade eden bir edattır,   اِذَا   ise ne umumiyeti ve ne devamı ifade etmez. Bu itibarla, şimşeğin ziyalandırmasında   كُلَّمَآ  ’nın, zulmetin çöktüğünde   اِذَا   ’nın kullanılması neye binaendir?

   Elcevap: Onların ziyaya fazlaca hırs ve ihtiyaçları olduğu için, en az bir ziyayı bile fırsat bilip kaçırtmak istemediklerine işareten, ziya üzerinde   كُلَّمَآ   istimal edilmiştir.

   Sebebiyet ve menfaate delâlet eden   اَضَۤاءَ لَهُمْ   ’deki  (  ل  ) harfinden anlaşılır ki, bayılmak üzere olan bir musibetzede nefsine ait şeylerden maada hiçbir şeyi düşünmez. Hatta kudret-i ilâhiyenin binlerle hikmetleri için kâinatta neşrettiği ziyanın menfaati tamamen kendisine ait olduğunu ve kendisi için gönderildiğini zanneder.

   Ziyanın adem-i devamı yüzünden süratli bir yürüyüş ile yollarına devam etmeleri mukteza-i hal ve makam iken, süratsiz âdi bir yürüyüşü ifade eden   مَشَوْا   tabiri, musibetin şiddetinden neş’et eden zaafiyet yüzünden sürat-i seyre kadir olamadıklarına işarettir.

   Sual: İnsanlar yerde yürüdükleri gibi, onların da yürümeleri yerde olmalıdır. Halbuki   فِيهِ   ’deki zamirin ziyaya raci olması cihetiyle, onların yürümeleri ziyada olduğu anlaşılır.