yerleri doldurmak için emr-i rabbanî ile tabakat-ı havaiye hareket ve heyecana geldiğinde ra’d sadâsı yani gök gürültüsü meydana gelir. Fakat bu hallerin cereyanı bir nizam ve bir kanun altında olur ki, o nizamı ve o kanunu temsil eden ra’d ve berk melekleridir.

   Sual: Ra’d ve berk’in   ظُلُمَاتٌ   kelimesine atıflarından anlaşılır ki, bunların zarfı yağmurdur. Halbuki zarfları buluttur yağmur değildir.

   Elcevap: Dehşetinden bayılmış olan sâmice o yağmurun her şeyi ihata etmiş olduğu zannedildiğine göre, ra’d ve berk de yağmurun içine aldığı şeylere dahildir.

   Sual: Zulümatın aksine ra’d ve berk’in müfred sigasıyla zikirleri neye işarettir?

   Elcevap: Yolcuların en çok nazar-ı hayretlerini celb eden semavatın bağırması ile mevcudatı âni olarak ışıklandırmasıdır. Bunlar ise mana-yı masdarîdir. Mana-yı masdarî müfred olur, ferd ile ifade edilir. Ve keza, ra’d olsun, berk olsun, semavi ayetlerden efradı pek çok birer nevidirler. Burada onlardan maksat nevileridir, efradları değildir. Onun için müfred olarak zikredilmişlerdir.

   Sual: Ra’d ve berkteki tenvin neye işarettir?

   Elcevap: Ya mahzuf bir sıfata ivazdırlar. Takdir-i kelâm,   رَعْدٌ قَاصِفٌ   “pek gürleyen”;   بَرْقٌ خَاطِفٌ   “göz kamaştıran” demektir. Yahut ra’d ve berk’in nekre ve meçhuliyetlerini ifade içindir. Çünkü yolcular gözlerini yummuş, kulaklarını tıkamış olduklarından, ra’d ve berk’i olduğu gibi görmüş ve tamamıyla işitmiş değillerdir ki, onları hakkıyla bilsinler.

يَجْعَلُونَ اَصَابِعَهُمْ فِۤى اٰذَانِهِمْ مِنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ

   Bu cümle müste’nifedir, yani mâkabliyle bağlı değildir. Ancak mukadder bir suale cevaptır. Şöyle ki:

   Vaktâ ki sâmi şu ikinci kıssa-i temsiliyeyi işitti; şüphesiz musibetin keyfiyetini anlamak için şiddetli bir meyli uyandı.