o katrelere münasip yaratılan melâikeler vasıtasıyla, o katreler müzahametsiz, müsademesiz nüzul ederler ve yere düşerler. Lâkin cevv-i havada muvazenenin muhafazası için yağan katrelerden boş kalan yerler, denizlerden ve yerlerden kalkan buharlarla doldurulur.

   İhtar: Semada büyük bir denizin bulunduğuna edilen zehab, mecazın hakikat zannedildiğinden ileri gelmiştir. Evet, cevv-i hava, denizin rengini andırır. Ve küre-i havaiyede, münteşir bahr-i muhitten fazla su vardır. Binaenaleyh, cevv-i havayı denize teşbih etmek baid değildir; fakat, mana-i hakikî ile bakılırsa hatadır.

   Sual:   وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَآءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ   ayet-i kerimesinin zâhirine göre, yağmurun nüzulü doludan müteşekkil semada bulunan dağlardandır. Bunun izahı nasıldır?

   Elcevap: Bir kelâmın, belâgata uygun, akla muvafık, mantığa mutabık olmadığı halde, mana-i zâhirisine yapışıp, mana-i zâhirinden ayrılmaması, o kelâm için bir cümudiyet ve bir sönüklüktür. Zira, Cennetin yemek kaplarının vasıfları hakkında   قَوَارِيرَ مِنْ فِضَّةٍ   cümlesi, bir istiare-i bediiyeyi tazammun ettiği gibi   مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ   cümlesi dahi bir istiare-i bediiyeyi ihtiva etmektedir. Şöyle ki:

   Cennetin kapları ne şişeden ve ne de gümüşten olmadıklarından, bu cümlenin mana-i zâhirisine hamli caiz değildir. Çünkü, o kaplara gümüşten yapılmış şişeler denilemez. Zira, her iki unsur arasında mutabakat yoktur. Ancak,   قَوَارِيرَ مِنْ فِضَّةٍ   cümlesinden, mana-i mecazi ile hem şişenin şeffafiyeti, hem gümüşün beyazlığı kasd edilmiştir. Yani, o kaplar şişe gibi şeffaf, gümüş gibi beyazdırlar.

   Kezalik,   مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ   cümlesi de iki istiareyi tazammun etmiş. Bu istiareler sâmiin şairane bir hayaline müessestir. Bu hayal de âlem-i süflî ile âlem-i ulvî arasında bir nevi müşabehet ve mümaseleti mülâhaza etmeye mebnidir. Yani, âlem-i süflî denilen arz, mevasim-i erbaada, bilhassa