بِاسْمِهِ سُبْحَانَهُ

     Kırk sene evvel, Harb-i Umumîde, cephede, avcı hattında, bazen at üstünde telif edilen bu İşaratü’l-İ’caz tefsirinin bir kısmını Üstadımızdan ders aldık. İlm-i belâgatı ve kavaid-i Arabiyeyi bilmediğimiz halde, aldığımız ders ile, bundaki bir sırr-ı azimi fehmettik ki; bu İşaratü’l-İ’caz tefsiri hakikaten harikadır. Bu tefsir, Kur’an’ın vücuh-u i’cazından yalnız nazmındaki i’cazı harika bir tarzda göstermesi münasebetiyle Dört Noktayı beyan ediyoruz.

   Birincisi: Madem Kur’an kelâmullahtır, umum asırlar üzerinde ve arkasında oturan muhtelif tabaka tabaka olarak dizilmiş bütün nev-i beşere hitap ediyor, ders veriyor; hem, bu kâinat Hâlik-ı Zülcelâlinin kelâmı olarak, rububiyetin en yüksek mertebesinden çıkıp, bu binler muhtelif tabaka muhataplarla konuşuyor, umumunun bütün suallerine ve ihtiyaçlarına cevap veriyor, elbette manaları küllî ve umumîdir, beşer kelâmı gibi mahsus bir zamana, muayyen bir taifeye ve cüz’î bir manaya inhisar etmiyor, bütün cin ve insin binler muhtelif tabakada olan efkâr ve ukul ve kulûb ve ervahının her birisine lâyık gıdaları veriyor, dağıtıyor.

   İkincisi: Kelâm-ı ezelîden gelen ve bütün asırları ve bütün tavaif-i nev-i beşeri muhatap ittihaz eden Kur’an-ı Hakîmin gayet küllî manalarının cevherlerinin sadefi hükmünde olan lâfz-ı Kur’anî elbette küllîdir. Yalnız kıraatında her bir harfinin on, yüz, bin ve binler ve eyyam-ı mübarekede otuz bine kadar sevab-ı uhrevî ve meyve-i Cennet veren huruf-u Kur’aniyenin her birinde mevcudiyeti kat’î olan i’cazın bir kısmını bu tefsirde gördük.

   Üçüncüsü: Bir şeyin hüsün ve cemali, o şeyin mecmuunda görünür, cüzlere ayrıldığı vakit, mecmuunda görünen hüsün ve cemal, parçalarında görünmez.