maraz kesilmiş olduğunu ifade etmek için   مَرَضٌ   kelimesi temyiz olarak kullanılmıştır. Evet,   مَرَضٌ   kelimesi mef’ul olduğu takdirde bu manayı ifade etmez. Çünkü, o vakit ziyadelik yalnız maraza taallûk eder.

   Altıncı cümleyi teşkil eden   وَلَهُمْ عَذَابٌ اَلِيمٌ   ’ün vech-i irtibatı ise; menfaati ifade eden (  ل  )’dan anlaşılır ki, münafıkların menfaati ya dünyada elîm bir azaptır veyahut ahirette şedid bir elemdir. Bunlar ise menfaat değildir. Öyle ise menfaatleri muhaldir.

   Sual: Elîm, müteellim manasınadır. Müteellim ise şahsın sıfatıdır. Binaenaleyh azabın elîm ile vasıflandırılmasında ne hikmet vardır?

   Cevap: Azap onların vücudlarını öyle kaplar ve cesedlerini öyle ihata eder ve bâtınlarına öyle nüfuz eder ki, sanki onların vücudları bir azap külçesi kesilir. Onların cesedlerinden azaptan maada bir şey görünmez olur. Hatta o azap külçesinden fışkıran ahlar, fizarlar, teellümler sanki nefs-i azaptan neş’et ederler. Yani çağıran, bağıran, müteellim olan ayn-ı azap olduğu sanılır.

   Yedinci cümleyi teşkil eden   بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ   ’un vech-i irtibatı: Münafıkların azaplarının mezkûr cinayetleri arasında yalnız kizb ile vasıflandırılması, kizbin şiddet-i kubh ve çirkinliğine işarettir. Bu işaret dahi kizbin ne kadar tesirli bir zehir olduğuna bir şahid-i sadıktır. Zira, kizb küfrün esasıdır, kizb nifakın birinci alâmetidir, kizb kudret-i ilâhiyeye bir iftiradır, kizb hikmet-i rabbaniyeye zıttır. Ahlak-ı âliyeyi tahrip eden kizbdir, âlem-i İslâmı zehirlendiren ancak kizbdir, âlem-i beşerin ahvalini fesada veren kizbdir, nev-i beşeri kemalâttan geri bırakan kizbdir, Müseylime-i Kezzab ile emsalini âlemde rezil ve rüsvay eden kizbdir. İşte bu sebeplerden dolayıdır ki, bütün cinayetler içinde tel’ine, tehdide tahsis edilen kizbdir. Bu ayet insanları, bilhassa Müslümanları dikkate davet eder.