Biri, maraz başka uzuvlarda değil, ancak kalblerdedir; diğeri, o kalbler de ancak münafıkların kalbleri olup, başkalarının kalbleri değildir. Bu iki hasrdan tariz suretiyle anlaşılır ki; nur-u imanın, insanın bütün ef’al ve âsârına sıhhat ve istikametini vermek, şanındandır. Ve yine anlaşılır ki, fesad kalbdedir. Bir şeyin esası, kalbi bozuk olursa, teferruatını tamir etmek bir faideyi teşkil etmez. Ve yine anlaşılır ki, fıtrattan hakikat çıkar. Fıtrat, hakikatlere merci bir masdardır; fesad ve harap ise arızî bir marazdır. Çünkü, eşyada asıl, sıhhattir; maraz ise arızîdir. Binaenaleyh, onlar “Nifak ve fesadımız fıtrîdir. İhtiyarî olmadığından, mucib-i ceza değildir” diye itizarda bulunamazlar. Tenkiri, meçhuliyeti ifade eden tenvin ise; o maraz pek gizli olduğundan, ne görünmesi ve ne de tedavisi mümkün olmadığına işarettir.

   Beşinci cümleyi teşkil eden   فَزَادَهُمُ اللّٰهُ  مَرَضًا  ’nın mâkabliyle vech-i irtibatı ile eczası arasındaki cihet-i intizama gelince: Evet, vaktâ ki münafıklar yaptıkları amelden bir maraz olduğu kanaatiyle içtinab etmediler, bilakis o amellerini istihsan ederek o marazın fazlaca talebinde bulundular; Cenab-ı Hak da talepleri üzerine, onların marazlarını arttırdı.

   Sual:   فَزَادَ   ’daki (  ف  ) mâkablinin mâba’dine sebep olduğunu ifade eder. Halbuki, buradaki marazın vücudu, marazın ziyadesine sebep değildir?

   Cevap: Vaktâ ki onlar marazlarını teşhis edip tedavisi talebinde bulunmadılar, sanki ihmallik yüzünden ziyadesini talep etmişlerdir. Cenab-ı Hak da, mü’minlerin zaferiyle onların ümitlerini yeise çevirmiştir ve Müslümanların galebesiyle onların husumetlerini hased ve kine kalbetmiştir. Sonra da onların maruz kaldıkları o yeis ve kinden doğan korku, zaafiyet ve zillet marazlarını onların kalblerine istila ettirmekle, marazlarını ziyadeleştirdi.

   Sual: Kur’an-ı Kerim’in bu cümlede “maraz” kelimesini mef’ul değil, temyiz şeklinde kullanması neye işarettir?

   Elcevap: Münafıkların bâtınî ve kalbî olan marazları sanki zâhire çıkmış ve bütün amellerine ve fiilerine sirayet etmekle, onların vücudları tamamıyla