O zat, ne kadar kudretli, haşmetli bir zat olduğunu şununla anlayınız ki; şu koca âlemi, bir saray gibi tanzim ediyor, bir dolap gibi çeviriyor; şu büyük memleketi, bir hane gibi, hiçbir şey noksan bırakmayarak idare ediyor. İşte bak; vakit bevakit, bir kabı doldurup boşaltmak gibi şu sarayı, şu memleketi, şu şehri kemal-i intizam ile doldurup kemal-i hikmetle boşalttırıyor; bir sofrayı kaldırıp indirmek gibi, koca memleketi, baştan başa çeşit çeşit sofralar, ^(Haşiye) bir dest-i gaybî tarafından kaldırır, indirir tarzında, mütenevvi yemekleri sıra ile getirip, yedirir; onu kaldırıp, başkasını getirir. Sen de görüyorsun. Ve aklın varsa anlarsın ki, o dehşetli haşmet içinde hadsiz sehavetli bir kerem var.

   Hem de bak ki, o gaybî zatın saltanatına, birliğine bütün bu şeyler, şehadet ettiği gibi; öyle de, kafile kafile arkasından gelip geçen, o hakiki perde perde arkasından açılıp kapanan bu inkılâblar, bu tahavvülâtlar, o zatın devamına, bekasına şehadet eder. Çünkü, zeval bulan eşya ile beraber, esbabları dahi kayboluyor. Halbuki, onların arkasından, onlara isnad ettiğimiz şeyler tekrar oluyor. Demek, o eserler, onların değilmiş; belki zevalsiz birinin eserleri imiş. Nasıl ki bir ırmağın kabarcıkları gidiyor, arkasından gelen kabarcıklar gidenler gibi parladığından anlaşılıyor ki, onları parlattıran, daimi ve yüksek bir ışık sahibidir. Öyle de, bu işlerin süratle değişmesi, arkalarından gelenlerin aynı renk alması gösteriyor ki, zevalsiz, daimi bir tek zatın cilveleridir, nakışlarıdır, ayineleridir, sanatlarıdır.

   ON BİRİNCİ BÜRHAN: Gel ey arkadaş! Şimdi sana, geçmiş olan on bürhan kuvvetinde, kat’i bir bürhan daha göstereceğim. Gel; bir gemiye