Sen, yalnız şu ipe takılan tatlı konserve kutusuna bak. ^(Haşiye)  Eğer, onun gizli matbaha-i muciznümasından çıkmasa idi, şimdi kırk para ile aldığımız halde, yüz liraya alamazdık.

   Evet bütün istib’ad, müşkilât, suubet, helâket, belki muhaliyet, onu tanımamaktadır. Çünkü, nasıl, bir ağaca, bir kökte, bir kanunla, bir merkezde hayat veriliyor, binler meyvelerin teşekkülü, bir meyve gibi suhulet peyda eder. Eğer o ağacın meyveleri ayrı ayrı merkeze, köke, ayrı ayrı kanunla rabtedilse, her bir meyve bütün ağaç kadar müşkilâtlı olur. Hem, nasıl, bütün ordunun teçhizatı bir merkezde, bir kanunla, bir fabrikadan çıksa, kemiyetçe bir neferin teçhizatı kadar kolaylaşır. Eğer, her bir neferin ayrı ayrı yerlerde teçhizatı yapılsa, alınsa, her bir neferin teçhizatı için bütün ordunun teçhizatına lâzım fabrikalar bulunması lâzımdır.

   Aynen bu iki misal gibi, şu muntazam sarayda, şu mükemmel şehirde, şu müterakki memlekette, şu muhteşem âlemde bütün bu şeylerin icadı bir tek zata verildiği vakit o kadar kolay olur, o kadar hiffet peyda eder ki, gördüğümüz nihayetsiz ucuzluğa ve mebzuliyete ve sehavete sebebiyet verir. Yoksa, her şey o kadar pahalı, o kadar müşkilâtlı olacak ki, dünya verilse, birisi elde edilemez.

   ONUNCU BÜRHAN: Gel, ey bir parça insafa gelmiş arkadaş! On beş gündür ^(Haşiye) biz buradayız. Eğer şu âlemin nizamlarını bilmezsek, padişahını tanımazsak, cezaya müstahak oluruz. Özrümüz kalmadı. Zira on beş gün, güya bize mühlet verilmiş gibi, bize ilişmiyorlar. Elbette biz başıboş değiliz. Bu derece nazik, sanatlı, mizanlı, letafetli, ibretli masnular içinde hayvan gibi gezip bozamayız; bize bozdurmazlar. Şu memleketin haşmetli malikinin, elbette cezası da dehşetlidir.