vâhidi gösterir. Demek, ustası da maliki de, sahibi de, sânii de bir olmak lâzım gelir.

   Bununla beraber, sen, buna dikkat et ki; bir perde-i gaybdan kalınca bir ip çıkıyor. ^(Haşiye) Bak; sonra, binler ipler ondan uzanmış. Her bir ipin başına bak; birer elmas, birer nişan, birer ihsan, birer hediye takılmış; herkese göre birer hediye veriyor. Acaba bilir misin ki, böyle garip bir gayb perdesinden, böyle acib ihsanatı, hedâyâyı şu mahluklara uzatan zatı tanımamak, ona teşekkür etmemek ne kadar divanece bir harekettir? Çünkü, onu tanımazsan, bilmecburiye, diyeceksin ki, “Bu ipler, uçlarındaki elmasları, sair hediyeleri kendileri yapıyorlar, veriyorlar.” O vakit her ipe bir padişahlık manasını vermek lâzım gelir. Halbuki, gözümüzün önünde, bir dest-i gaybî, o ipleri dahi yapıp o hedâyâyı onlara takıyor. Demek, bütün bu sarayda, her şey kendi nefsinden ziyade o muciznüma zatı gösteriyor. Onu tanımazsan, bütün bu şeyleri inkâr etmekle, hayvandan yüz derece aşağı düşeceksin.

   DOKUZUNCU BÜRHAN: Gel, ey muhakemesiz arkadaş! Sen şu sarayın sahibini tanımıyorsun ve tanımak da istemiyorsun. Çünkü, istib’ad ediyorsun. Onun acib sanatlarını ve hâlâtını akla sığıştırmadığından, inkâra sapıyorsun. Halbuki, asıl istib’ad, asıl müşkilât ve hakiki suubetler ve dehşetli külfetler, onu tanımamaktadır. Çünkü, onu tanısak, bütün bu saray, bu âlem, bir tek şey gibi kolay gelir, rahat olur; bu ortadaki ucuzluk ve mebzuliyete medar olur. Eğer tanımazsak ve o olmazsa, o vakit her bir şey bütün bu saray kadar müşkilâtlı olur; çünkü, her şey bu saray kadar sanatlıdır. O vakit ne ucuzluk ve ne de mebzuliyet kalır. Belki bu gördüğümüz şeylerin birisi, değil elimize, hiç kimsenin eline geçmezdi.