Evet, herkes kâinatı kendi ayinesiyle görür. Cenâb-ı Hak, insanı kâinat için bir mikyas, bir mizan suretinde yaratmıştır. Her insan için, bu âlemden hususî bir âlem vermiş; o âlemin rengini, o insanın itikad-ı kalbîsine göre gösteriyor. Meselâ, gayet meyus ve matemli olarak ağlayan bir insan, mevcudatı ağlar ve meyus suretinde görür. Gayet sürurlu ve neşeli, müjdeli ve kemal-i neşesinden gülen bir adam, kâinatı neşeli, güler gördüğü gibi; mütefekkirane  ve ciddî bir surette ibadet ve tesbih eden adam, mevcudatın hakikaten mevcut ve muhakkak olan ibadet ve tesbihatlarını bir derece keşfeder ve görür. Gafletle veya inkârla ibadeti terk eden adam, mevcudatı, hakikat-i kemalâtına tamamıyla zıt ve muhalif ve hata bir surette tevehhüm eder ve manen onların hukukuna tecavüz eder. Hem o târikü’s-salât, kendi kendine mâlik olmadığı için, kendi mâlikinin bir abdi olan kendi nefsine zulmeder. Onun mâliki, o abdinin hakkını onun nefs-i emmaresinden almak için, dehşetli tehdit eder. Hem netice-i hilkati ve gaye-i fıtratı olan ibadeti terk ettiğinden, hikmet-i ilâhiye ve meşiet-i rabbaniyeye karşı bir tecavüz hükmüne geçer. Onun için cezaya çarpılır.

   Elhasıl, ibadeti terk eden hem kendi nefsine zulmeder –nefsi ise Cenâb-ı Hakkın abdi ve memlûküdür– hem kâinatın hukuk-u kemalâtına karşı bir tecavüz, bir zulümdür. Evet, nasıl ki küfür, mevcudata karşı bir tahkirdir; terk-i ibadet dahi, kâinatın kemalâtını bir inkârdır. Hem hikmet-i ilâhiye ye karşı bir tecavüz olduğundan, dehşetli tehdide, şiddetli cezaya müstahak olur.

   İşte bu istihkakı ve mezkûr hakikati ifade etmek için, Kur’an-ı Mucizü’l-Beyan, mucizane bir surette o şiddetli tarz-ı ifadeyi ihtiyar ederek, tam tamına hakikat-i belagat olan mutabık-ı mukteza-yı hale mutabakat ediyor.

   İkinci Sual: Tabiattan vazgeçen ve imana gelen zat diyor ki:

   “Her mevcut, her cihette, her işinde ve her şeyinde ve her şe’ninde meşiet-i ilâhiyeye ve kudret-i rabbaniyeye tabi olması, çok azîm bir hakikattir. Azameti